Ahozko testuen itzulpena egiten dugunean jatorrizko bertsioaren ezaugarriak errespetatu behar dira. Batez ere erregistro maila eta hartzaileak dira aintzat hartu beharrekoak. Lantzen ari garen gaia, formaltasun maila, emitituko dugun kanala edo komunikazio xedea ahaztu gabe, noski. Helburua kalitatezko itzulpenak sortzea da, eta kalitateaz ari garenean zuzentasunaz, jatortasunaz eta egokitasunaz ari gara.
Telediario TVE 11 septiembre 2001 pasartea gazteleratik euskarara itzultzeko eredu egokiena normatibizatzailea da. Espainiako telebista publikoak emititzen duen albistea da; hau da, espainiar guztiei –hartzailea– zuzendutako produktua. Helburua, beraz, erabat informatiboa izango da. Albiste hori Euskal Telebistako euskarazko albistegira ekarriz, guztiok ulertuko dugun hizkuntza estandarra erabili behar da, euskara batua.
Kontuan hartu behar dugun bigarren aldagaia erregistroa da. Kasu honetan, erregistro formala hautatuko dugu. EiTBko albistegiari notizia izan den moduan kontatzea tokatzen zaio, neutraltasuna mantenduz. Albistegia izanik, zuzentasun gramatikala eta zuzentasun akademikoa zaindu beharrekoak dira.
Pasarte honek, ordea, badu kontuan hartu beharreko beste aldagai bat. Atentatuaren irudiak zuzenekoak dira, eta kazetaria bat-bateko kontakizuna egiten ari da. Zenbait unetan ematen diren isiltasunak edota bestelako ez-ohiko egoerak (grabazioa) bigarren maila batean geratzen dira, zuzeneko irudiek hartzen dute erabateko protagonismoa.
Torrente, el brazo tonto de la ley filmaren pasartea itzultzeko eredu normalizatzaile kualitatiboa hautatuko dut. Bi pertsonaien ezaugarri soziolinguistikoak aztertu behar dira: Torrente eskrupulurik gabeko polizia da, zakarra, kultur maila eskasekoa eta kaleko hiztegia erabiltzen duena (biraoak, hizpide dituen gaiak, eta abar).
Laguntzailea, berriz, Torrente miresten duen auzoa da. Bataren eta bestearen hizkuntza ezaugarriak guztiz desberdinak dira, laguntzaileak erregistro formalean hitz egiten baitu. Gaztelerazko bertsioan ezaugarri horien arteko talka are nabarmenagoa da; Torrentek hika hitz egiten duen bitartean, laguntzaileak zuka egiten duelako.
Ezaugarri horiek eta entretenimenduzko filma dela kontuan hartuta, zuzentasuna gramatikal zein akademikoa baztertu eta jatortasuna eta egokitasuna errespetatu behar dira pertsonaien pare jartzeraino.
Fuga de cerebrosfilma, aurrekoa bezala, entretenimenduzkoa da. Lagun koadrila gazte baten abenturak ekartzen dizkigu. Protagonistak kontuan hartuta, eta bere soslaia aztertuta, itzulpen lana egiteko eredu normalizatzaile kuantitatiboa hautatuko nuke. Hau da, gaur egun edozein gazte koadrilak erabiltzen duen lagunarteko hizkera.
Hala ere, pertsonaia bakoitzaren berezitasunak kontuan hartu behar dira, eta honako mailaketa egingo nuke: ijitoa eta gurpildun aulkian dagoen mutila; protagonista/narratzailea eta beste bi lagunak (itsua eta liderra). Lehenengo bien kasuan, lagunarteko hizkuntza beste ezaugarriren batekin nabarmendu behar da (euskalkien erabilera); protagonista/narratzaileak, berriz, maila jasoago batean hitz egingo du, beti ere kaleko hizkuntza errespetatuz. Azkenik, beste bi protagonistak tartean kokatuko nituzke. Edozein kasutan, lagunarteko hizkuntza da pertsonaia guztien elkargune.
Kalitatea kudeatzeko sistemak behar-beharrezkoak dira edozein jardueratan. Berdin dio altzariak egiten dituen lantokia izan edo abokatu bulegoa izan, enpresaren etorkizuna ziurtatzeko eskaintzen ditugun produktuen edo zerbitzuen kalitatea bermatzea derrigorrezkoa da, are gehiago krisi garaiotan.
Testuinguru horretan kokatu behar ditugu komunikabideetako hizkuntzakalitatea kudeatzeko sistemak. Ez dago komunikabide guztientzat baliagarria izan daitekeen eredu bakar bat; hizkuntza kalitatea kudeatzeko sistemak neurrira diseinatu eta garatu behar dira zenbait irizpide kontuan hartuta: testuinguru soziolinguistikoa, komunikabidearen baliabideak, komunikabidearen helburuak, eta abar.
Prozesu honen beste ezaugarrietako bat aldakortasuna da. Sistemak diseinatu eta garatzea garrantzitsua izanik ere, eguneratzea ezinbesteko aldagaia da; hizkuntzaren arauak eta erabilerak etengabeko eraldatze prozesuan daude –hizkuntza bizirik dagoen seinale–, eta hizkuntzaren kalitatea sustatu nahi badugu, etengabeko aldaketa horri erreparatu behar diogu ezinbestean. Ez hori bakarrik, hedabideak beti izan baitira hizkuntzen berritzaile eta eraldatzaile.
Hortaz, hizkuntza kalitatea bermatu ahal izateko prozesu egituratu eta zehaztu bat ezarri behar da, eta prozesu horren jarraipena egin behar da. Arestian aipatu dugu eredu unibertsalik ez dagoela; komunikabide bakoitzak bere kalitate sistema definitu behar du. Jarraian, ereduak definitzerakoan kontuan hartu beharrezko zenbait irizpide:
1. Hizkuntza-eredua. Komunikabide bakoitzak bere hizkuntza-eredua definitu behar du, hau da, bere produktuek kalitate mailari eusten dioten ebazteko ezinbesteko erreferentzia (abiapuntua, helburuak, plangintza, irizpideak…). Ez baita gauza bera, esate baterako, Berrian idaztea edo Ttipi Ttapanidaztea.
2. Kalitate-kontrola. Lehenengo urratsa eman ondoren, kalitatea bermatzeko prozesua egituratu eta martxan jarri behar da. Horretarako, beharrezkoak diren pertsonak, tresnak eta bestelako baliabideak antolatu behar dira.
3.- Ebaluazioa. Ezarri dugun sistema balekoa den ala ez jakiteko, hurrengo urratsa ebaluazio prozesua abiaraztea da. Eta beharrezkoa den guztietan, egokitzapenak edo aldaketakegin beharko dira.
4.- Baliabide teknolinguistikoak. Langile orok izan behar du prozesu honen partaide, nahiz eta bakoitzak duen betekizun mailaren arabera esku-hartzea modu batekoa edo bestekoa izan. Eta puntu honetan, baliabide teknolinguistikoak aipatu behar ditugu (kontsulta-guneak, corpusak, estilo liburuak, eta abar). Hizkuntza kalitatea kudeatzeko sistema ezartzeko ardura dutenek tresna baliagarriak jarri behar dituzte langileen eskura, eta azken hauek, horiez ezagutu eta aplikatzen ikasi behar dute.
5.- Parte hartzea ezinbestekoada. Zuzendaritzak, hizkuntza kalitatea kudeatzeko sistemak ezartzeko erabakia hartuko du; hizkuntzalariek, prozesua definituko dute; zuzentzaileek, kontrol-lana egingo dute; eta azkenik, kazetariok egunerokotasunean aplikatu beharko ditugu komunikabideak ezarri dituen kontrol sistemak. Eta horretarako, arauak eta baliabideak ezagutu behar ditugu ezinbestean.
Produktuen eta zerbitzuen kalitatea bermatzea ezinbestekoa dela esanez abiatu dut gogoeta. Komunikabidearen izen ona dago jokoan; gure zeregina informatzeaz baina haratago baitoa, izan ere, gure jarduna eredugarria izan liteke hartzailearentzat, bere kezkak eta zalantzak argitzeko ispilu egokia baikara. Profesionalak garen neurrian, gure irakurleek ez bezala, kalitatea kudeatzeko sistemak ezagutzera derrigortuak gaude.
Euskarazko Komunikazio Multimedia eta Digitalen (MM&D) analisia egiteko Lasarte-Oriako www.txintxarri.info agerkari digitala aukeratu dut, batik bat lasarte-oriatarra naizelako eta gertukoa zaidalako –garai batean bertan lanean aritu nintzen–. Baina xehetasunekin hasi aurretik, aztertzera noan agerkari digitalaren testuingurua azaldu nahi nuke.
Lasarte-Oriak gaur egun 18.000 biztanle inguru ditu. Beti ez da horrela izan; Industrializazioa zela eta, populazio hazkunde ez-kontrolatua izan zuen 1950. urtetik 1975. urtera arte; denbora tarte horretan 3.000 biztanle izatetik 17.000 biztanle izatera pasa zen. Momentuko egoera sozio-ekonomikoak eragindako inmigrazio hark euskara hizkuntza gutxitu bihurtu zuen –1973. urtean populazioaren % 19ak baino ez zekien euskaraz–.
Orduz geroztik, euskararen presentzia indartzeko hamaika ahalegin egin dira Lasarte-Orian: Landaberri ikastola, gau-eskolak, Muntteri AEK euskaltegia, Euskara Taldea, Udalaren Euskaltegia, Udaleko Euskara Batzordea, Ttakun Kultur Elkartea… Gehixeago edo gutxixeago, elkarte horietako bakoitzak egindako inurri lanaren emaitza da egungo euskararen egoera Lasarte-Orian. Azkeneko neurketaren arabera (2006), euskal hiztunen kopurua % 40ra gerturatzen da.
Ikuspegi soziolinguistikoa
Ttakun Kultur Elkartearen lana nabarmendu nahi nuke, Ttakunek marraztutako estrategiaren baitan kokatzen delako www.txintxarri.info eta Lasarte-Oriaren berreuskalduntze prozesuan Kultur Elkarteak izan duen, duen eta izango duen esku-hartzeagatik.
Ideologia eta pentsamendu politiko ezberdineko euskaltzaleek sortu zuten Ttakun Kultur Elkartea 1991n. Lehenengo agerraldian honela aurkeztu zuten elkartea: “Lasarte-Orian EUSKARAZ BIZI ahal izateko bertako euskaltzaleon elkarlana bideratuko duen erakunde bat sortu nahi dugu, horrela Lasarte-Oriako bizitzaren euskalduntzeari indarra emateko. Euskararen aldeko dinamika sozial berri bat sortzeko”.
Egitasmo ugari abiatu ditu Ttakunek, tartean Txintxarri aldizkaria. 1991tik 2000 urte bitartera, hamabostekari; 2000tik 2004ra astekari, eta orduz geroztik, astean bitan –astelehenetan eta ostiraletan– argitaratzen da egunkari formatuan. www.txintxarri.info, aldiz, 2009koa da.
Euskararen normalizazioa lortzeko bidean, Lasarte-Oriako gertakarien berri ematen dute Txintxarrik eta www.txintxarri.info-k. Herriko berriak euskaraz zabaltzeko eta irakurtzeko zegoen hutsunea betetzen dute batak zein besteak. Txintxarri etxebizitza guztietara banatzen da doan, eta agerkari digitala guztion eskura dago www.txintxarri.info web gunean. Momentuz, paperezko edizioa sustraituago dago lasarteoriatarron artean agerkari digitalari ez zaiolako behar besteko garrantzirik eman; neurri handi batean paperezkoak elikatzen du agerkari digitala.
Atalkatze garbirik ez dagoen arren, honako eduki hauek jasotzen ditu www.txintxarri.infok: kirolak, elkarrizketak, erreportajeak, kolaboratzaileen iritziak, agenda, zorion-agurrak, guardiako farmaziak, argazkiak, bideoak eta albisteak. Lehenengo zazpi atalak paperezko edizioko edukiekin osatzen dira; azkeneko hirurak, berriz –argazkiak, bideoak eta albisteak–, paperezko produktuaren osagarri dira; argazki galeriarik eta bideorik ez baitago paperezkoan, eta albisteak gertatu ahala publikatzen direlako edizio digitalean –albiste horiek paperezko edizioan jasotzen dira ondoren–.
Estiloa
Txintxarri eta www.txintxarri.info Lasarte-Oriako euskal irakurlegoari bideratutako produktuak dira. Baina xede publikoa haratago doa: euskaltegietako ikasleak, euskaldun zaharrak, erdal komunitatea, eta abar. Ezaugarri honek idazteko estiloa finkatu du; Txintxarri euskara ulergarri eta erabilgarrian idazten baita euskara batuan. Idazkera horrek eta lantzen diren gaien gertutasunak irakurleagoaren fidelizazioa ekarri du.
Fidelizazioaz haratago, Txintxarrik Lasarte-Oriako egunerokotasunean txertatzea lortu du, eta lorpen handia da hori. Ez baita beti horrela izan. Lasarte-Oriako euskal komunitateak gustura hartu zuen Txintxarri; erdal komunitateak, aldiz, urteak behar izan ditu Txintxarri onartzeko.
“Zergatik ez dituzue jatorrizko testuen alboan itzulpenak jartzen?” galdera ohikoa zen. Ez zuten aldizkaria irakurtzen, baina argazkiak begitantzen zituzten. Eta argazkietan ezagunak agertzen zirenean –sarritan gertatzen da hori; familiakoak, bizilagunak, lankideak… agertzea ez delako hain zaila–, jakin-nahia piztu ere bai.
Hortaz, Txintxarrik erdal komunitatea euskarara gerturatu duela esatea zilegi da, euskara etxe horietara sartzeko medio bakarra izan da Txintxarri. Eta bide batez, euskal komunitateak Lasarte-Oriako gertakariak euskaraz irakurtzeko premia bazuela agerian uzteko erreminta baliagarria izan da.
Zentzu horretan Txintxarri euskararen normalizazioan tresna eraginkorra izaten ari da. Doan banatzen den produktua izanik, etxe guztietara iristen delako, eta zuzenean birziklatzera botatzen duenak ere, badaki Txintxarrik Lasarte-Oriako berriak jasotzen dituela euskara hutsean. Aldizkaria doan banatu behar zela erabaki zutenek bete betean asmatu zuten euskararen normalizazioan eragiteko erreminta defizitarioa argitaratzea lehenetsi zutenean.
Gaur egungo errealitatera egokitzea
www.txintxarri.infok gaur egungo errealitatera egokitu beharko du euskararen normalizazio prozesuan eragiten jarraitu nahi badu. Eragozpen edo muga handi bat du: paperezko edizioan ez bezala, hartzaileek produktura jo behar dutela.
Sare sozialak bide-lagun beharko lituzke zeregin horretan. Momentuz Twitterreko kontua baino ez du, eta nahikoa modu sinbolikoan. Seiehun twitt baino gehiago igorri ditu; zenbaki esanguratsua izanik, jarraitzaile kopuruari erreparatzen badiogu, ez da 40ra iristen. Zerrenda aztertzen badugu, tokian tokiko hedabideak gailentzen direla ikusiko dugu.
Ondorioa argia da: twittak sistematikoki igortzen dira, zabalkundea edo oihartzuna oso urria izango dela jakin arren. Facebook konturik ere ez du. Txintxarriko arduradunek hausnarketa egin beharko lukete, sare sozialak behar-beharrezkoak direlako hedabideen presentzia hobetzeko eta hizkuntza kokatzeko.
Hipertestualitatea, multimediatasuna eta elkarreragitea hobetu beharreko beste hiru ezaugarri dira. Hipertestualitatearena jorratu gabeko esparrua da. Internetek kazetaritza ulertzeko eta jorratzeko beste eredu bat ekarri du, aurrekoa irauliz. www.txintxarri.infok ez ditu baliatzen Internetek eskaintzen dituen aukerak. Titularrak estekatzen dira, eta informazio osatua ematen da, baina berrien arteko loturak ez da ematen informazioaren kaltetan. Hartzailea informazioa paperezko bertsioan bezala irakurtzera derrigortuta dago.
Multimediatasunaz ari garela, antzeko zerbait gertatzen da. Bideoen atala 2011ko uztailean estreinatu zen; orduz geroztik dozena bat bideo igo dira, baina grabatutako gertaerak lau baino ez dira izan. Argazki galeriak bizitza gehiago du, baina bertan argazkiak baino ezin dira ikusi.
Elkarbizitzarik gabeko multimediatasuna da. Hau da, www.txintxarri.infok ez ditu testuak, argazkiak, audioak eta irudiak albiste bakar batean jasotzen. Kazetaritza digitalaren aroan elementu horien arteko elkarbizitza ezinbestekoa baldintza da.
Elkarreragitea hobetu beharreko beste ezaugarria da. Arestian aipatu dugun bezala, Twitter kontua oso sinbolikoa da, eta momentuz, horixe da hartzaileak elkarreragiteko duen medio bakarra. Albisteetan ezin dira iruzkinak egin, inkestarik ez da plazaratzen, fororik ez dago, eta abar. Finean, informazioaren egile eta hartzaileen artean ez dago komunikaziorik.
Ondorioak
www.txintxarri.inforen azterketa egin ondoren, bi ondorio nagusi atera ditut. Batetik, paperezko edizioak 1991. urtetik egin duen bezala, edizio digitala ere euskararen normalizazioan tresna eraginkorra izan daitekeela. Lasarte-Orian geroz eta gehiago gara euskal hiztunak, eta gure herriko gertakarien berri euskaraz jasotzeko nahia badago.
Bigarren ondorioa da www.txintxarri.infok zeregin ugari duela benetako agerkari digital bihurtu nahi badu. Kazetaritza aldatzen ari da, eta aldaketaren olatura igo ezean zaharkiturik geratzeko arriskuari nola egin aurre zehaztu beharko du. Bigarren aukera da olatua hartu eta kazetaritza molde berrian surfeatzen hastea.
Institutu garaian irakasle batek sarritan errepikatzen zuen esaldiarekin gogoratu nahiz, www.txintxarri.inforen etorkizuna nola bidera daitekeen pentsatzen nenbilela. Gauzak asmatzea oso zaila dela esaten zuen, eta ondo kopiatzen ikasi behar dela; baliagarriak izan daitezkeen ereduak norberaren errealitatera egokitzen jakitea omen da gakoa. Zumaiako Baleike aldizkariaren bilakaera erreparatzea ariketa interesgarria izan daiteke.
