Ahozku testuen itzulpena: jatorrizkoaren ezaugarriak errespetatu

Ahozko testuen itzulpena egiten dugunean jatorrizko bertsioaren ezaugarriak errespetatu behar dira. Batez ere erregistro maila eta hartzaileak dira aintzat hartu beharrekoak. Lantzen ari garen gaia, formaltasun maila, emitituko dugun kanala edo komunikazio xedea ahaztu gabe, noski. Helburua kalitatezko itzulpenak sortzea da, eta kalitateaz ari garenean zuzentasunaz, jatortasunaz eta egokitasunaz ari gara.

Telediario TVE 11 septiembre 2001 pasartea gazteleratik euskarara itzultzeko eredu egokiena normatibizatzailea da. Espainiako telebista publikoak emititzen duen albistea da; hau da, espainiar guztiei –hartzailea– zuzendutako produktua. Helburua, beraz, erabat informatiboa izango da. Albiste hori Euskal Telebistako euskarazko albistegira ekarriz, guztiok ulertuko dugun hizkuntza estandarra erabili behar da, euskara batua.

Kontuan hartu behar dugun bigarren aldagaia erregistroa da. Kasu honetan, erregistro formala hautatuko dugu. EiTBko albistegiari notizia izan den moduan kontatzea tokatzen zaio, neutraltasuna mantenduz. Albistegia izanik, zuzentasun gramatikala eta zuzentasun akademikoa zaindu beharrekoak dira.

Pasarte honek, ordea, badu kontuan hartu beharreko beste aldagai bat. Atentatuaren irudiak zuzenekoak dira, eta kazetaria bat-bateko kontakizuna egiten ari da. Zenbait unetan ematen diren isiltasunak edota bestelako ez-ohiko egoerak (grabazioa) bigarren maila batean geratzen dira, zuzeneko irudiek hartzen dute erabateko protagonismoa.

Torrente, el brazo tonto de la ley filmaren pasartea itzultzeko eredu normalizatzaile kualitatiboa hautatuko dut. Bi pertsonaien ezaugarri soziolinguistikoak aztertu behar dira: Torrente eskrupulurik gabeko polizia da, zakarra, kultur maila eskasekoa eta kaleko hiztegia erabiltzen duena (biraoak, hizpide dituen gaiak, eta abar). 

Laguntzailea, berriz, Torrente miresten duen auzoa da. Bataren eta  bestearen hizkuntza ezaugarriak guztiz desberdinak dira, laguntzaileak erregistro formalean hitz egiten baitu. Gaztelerazko bertsioan ezaugarri horien arteko talka are nabarmenagoa da; Torrentek hika hitz egiten duen bitartean, laguntzaileak zuka egiten duelako.

Ezaugarri horiek eta entretenimenduzko filma dela kontuan hartuta, zuzentasuna gramatikal zein akademikoa baztertu eta jatortasuna eta egokitasuna errespetatu behar dira pertsonaien pare jartzeraino.

 

 

Fuga de cerebros filma, aurrekoa bezala, entretenimenduzkoa da. Lagun koadrila gazte baten abenturak ekartzen dizkigu. Protagonistak kontuan hartuta, eta bere soslaia aztertuta, itzulpen lana egiteko eredu normalizatzaile kuantitatiboa hautatuko nuke. Hau da, gaur egun edozein gazte koadrilak erabiltzen duen lagunarteko hizkera. 

Hala ere, pertsonaia bakoitzaren berezitasunak kontuan hartu  behar dira, eta honako mailaketa egingo nuke: ijitoa eta gurpildun aulkian dagoen mutila; protagonista/narratzailea eta beste bi lagunak (itsua eta liderra). Lehenengo bien kasuan, lagunarteko hizkuntza beste ezaugarriren batekin nabarmendu behar da (euskalkien erabilera); protagonista/narratzaileak, berriz, maila jasoago batean hitz egingo du,  beti ere kaleko hizkuntza errespetatuz. Azkenik, beste bi protagonistak tartean kokatuko nituzke. Edozein kasutan, lagunarteko hizkuntza da pertsonaia guztien elkargune. 

 
 

Bost urrats hizkuntza kalitatea kudeatzeko

Kalitatea kudeatzeko sistemak behar-beharrezkoak dira edozein jardueratan. Berdin dio altzariak egiten dituen lantokia izan edo abokatu bulegoa izan, enpresaren etorkizuna ziurtatzeko eskaintzen ditugun produktuen edo zerbitzuen kalitatea bermatzea derrigorrezkoa da, are gehiago krisi garaiotan.

Testuinguru horretan kokatu behar ditugu komunikabideetako hizkuntzakalitatea kudeatzeko sistemak. Ez dago komunikabide guztientzat baliagarria izan daitekeen eredu bakar bat; hizkuntza kalitatea kudeatzeko sistemak neurrira diseinatu eta garatu behar dira zenbait irizpide kontuan hartuta: testuinguru soziolinguistikoa, komunikabidearen baliabideak, komunikabidearen helburuak, eta abar.

Prozesu honen beste ezaugarrietako bat aldakortasuna da. Sistemak diseinatu eta garatzea garrantzitsua izanik ere, eguneratzea ezinbesteko aldagaia da; hizkuntzaren arauak eta erabilerak etengabeko eraldatze prozesuan daude –hizkuntza bizirik dagoen seinale–, eta hizkuntzaren kalitatea sustatu nahi badugu, etengabeko aldaketa horri erreparatu behar diogu ezinbestean. Ez hori bakarrik, hedabideak beti izan baitira hizkuntzen berritzaile eta eraldatzaile. 

Hortaz, hizkuntza kalitatea bermatu ahal izateko prozesu egituratu eta zehaztu bat ezarri behar da, eta prozesu horren jarraipena egin behar da. Arestian aipatu dugu eredu unibertsalik ez dagoela; komunikabide bakoitzak bere kalitate sistema definitu behar du. Jarraian, ereduak definitzerakoan kontuan hartu beharrezko zenbait irizpide:

1. Hizkuntza-eredua. Komunikabide bakoitzak bere hizkuntza-eredua definitu behar du, hau da, bere produktuek kalitate mailari eusten dioten ebazteko ezinbesteko erreferentzia (abiapuntua, helburuak, plangintza, irizpideak…). Ez baita gauza bera, esate baterako, Berrian idaztea edo Ttipi Ttapan idaztea.

2. Kalitate-kontrola. Lehenengo urratsa eman ondoren, kalitatea bermatzeko prozesua egituratu eta martxan jarri behar da. Horretarako, beharrezkoak diren pertsonak, tresnak eta bestelako baliabideak antolatu behar dira.

3.- Ebaluazioa. Ezarri dugun sistema balekoa den ala ez jakiteko, hurrengo urratsa ebaluazio prozesua abiaraztea da. Eta beharrezkoa den guztietan, egokitzapenak edo aldaketak egin beharko dira.

4.- Baliabide teknolinguistikoak. Langile orok izan behar du prozesu honen partaide, nahiz eta bakoitzak duen betekizun mailaren arabera esku-hartzea modu batekoa edo bestekoa izan. Eta puntu honetan, baliabide teknolinguistikoak aipatu behar ditugu (kontsulta-guneak, corpusak, estilo liburuak, eta abar). Hizkuntza kalitatea kudeatzeko sistema ezartzeko ardura dutenek tresna baliagarriak jarri behar dituzte langileen eskura, eta azken hauek, horiez ezagutu eta aplikatzen ikasi behar dute.

5.- Parte hartzea ezinbestekoa  da. Zuzendaritzak, hizkuntza kalitatea kudeatzeko sistemak ezartzeko erabakia hartuko du; hizkuntzalariek, prozesua definituko dute; zuzentzaileek, kontrol-lana egingo dute; eta azkenik, kazetariok egunerokotasunean aplikatu beharko ditugu komunikabideak ezarri dituen kontrol sistemak. Eta horretarako, arauak eta baliabideak ezagutu behar ditugu ezinbestean.

Produktuen eta zerbitzuen kalitatea bermatzea ezinbestekoa dela esanez abiatu dut gogoeta. Komunikabidearen izen ona dago jokoan; gure zeregina informatzeaz baina haratago baitoa, izan ere, gure jarduna eredugarria izan liteke hartzailearentzat, bere kezkak eta zalantzak argitzeko ispilu egokia baikara. Profesionalak garen neurrian, gure irakurleek ez bezala, kalitatea kudeatzeko sistemak ezagutzera derrigortuak gaude.